Acupunctuur, is daar wel wetenschappelijk bewijs voor?

Verschillende manieren van kijken naar hetzelfde

Omdat ik als scientist heb gewerkt, hebben mensen vaak het idee dat ik wel alles zal weten van het wetenschappelijk onderzoek achter de werkzaamheid van acupunctuur. Eerlijk gezegd, gaat het daar in de opleiding niet heel veel over. In een van de basisboeken verwoordt een van de bekendste westerse acupunctuur-kennisoverdragers, Giovanni Maciocia, al een belangrijk verschil tussen westers en oosters medisch denken als volgt:

‘Als men de Chinese theorie van de Interne Organen bestudeert, is het beter dat men het westerse concept van interne organen volledig vergeet. De westerse geneeskunde beschouwt elk orgaan slechts in zijn materieel en anatomisch aspect, terwijl de Chinese geneeskunde elk orgaan ziet als een complex energetisch systeem dat zijn anatomische entiteit en zijn mentale, emotionele en spirituele aspecten omvat.’

Al met al zitten er dus verschillen in de manier van denken en kijken naar dezelfde fenomenen als gezondheid en ziekte. Door de holistische – alles hangt met elkaar samen - manier van denken, is het vervolgens moeilijk om wetenschappelijke studies op te zetten die passen binnen het westers geaccepteerde model.

Beperkingen in de huidige klinische studies

In mijn eigen ervaring van literatuurstudie naar werkzaamheid van acupunctuur, namelijk voor depressie en angst, kom ik allerlei beperkingen tegen die het maken van conclusies, zoals we in westerse wetenschap gewend zijn te doen, moeilijk maken. 

Om er een paar te noemen:

• De studies zijn vaak klein (want er wordt niet zoveel geld aan besteed) en daardoor is het moeilijk te praten over (statistische) significantie van resultaten. Het vergelijken van veel kleine studies met elkaar is vervolgens moeilijk vanwege allerlei kleine verschillen in uitvoering.
• Het is moeilijk om de juiste controles toe te passen. Waar de westerse gouden standaard de placebo is (over het algemeen een pil/toediening zonder werkzaamheid), is het moeilijk deze uit te voeren bij acupunctuur. Want wat is een goede negatieve controle, waarbij de client niet weet welke behandeling hij/zij ontvangt en er ook geen effect is? Bovendien zijn er ook acupunctuurvormen, zoals Japanse acupunctuur, waarbij de naald soms niet eens de huid ingaat en er toch effect optreedt. Lastig dus een goede controle te bedenken!
• Bij een acupunctuurdiagnose zijn er meerdere patronen van disbalans die tot dezelfde ‘ziekte’ zoals bijvoorbeeld hoofdpijn, depressie of onregelmatige cyclus kunnen leiden. Het is dus moeilijker om op de juiste manier studies op te zetten, aangezien je eigenlijk cliënten zou moeten voorsorteren op hun patroon bij een bepaalde ziekte of binnen de studie verschillend zou moeten behandelen naar aanleiding van het patroon dat per deelnemer zich laat zien. Dit maakt harde conclusies over 1 protocol alweer lastig.
• Daarnaast bestaan er ook veel verschillende vormen van acupunctuur. Ook dat maakt vergelijken dan weer moeilijker.
• Ook bestaan er (culturele) verschillen en voorkeuren in de ‘dosering’. Zo vinden mensen in Azië het heel gewoon om dagelijkse behandeling voor meerdere weken te ontvangen, maar dat is hier, alleen al vanwege kosten van behandeling, niet gebruikelijk. Daardoor zijn data van zulke studies minder relevant voor westerse toepassing.

Kan iets wat niet altijd wetenschappelijk bewezen is, toch effectief zijn?

Acupunctuur kan worden toegepast voor uiteenlopende klachten en aandoeningen. Het level van bewijs voor de werkzaamheid is op dit moment verschillend per toepassing. Dat hangt natuurlijk ook samen met de hoeveelheid en de kwaliteit van de studies die zijn gedaan per toepassingsgebied.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft in 2003 een document gepubliceerd gebaseerd op voor nu, vrij oude research van voor 1999 (zie link onderaan). Vaak wordt naar deze lijst verwezen, maar de informatie is wellicht wat verouderd. Het doel van het document was daarnaast ook het faciliteren van meer en betere kwaliteit onderzoek.
Op de website ‘www.evidencebasedacupuncture.org’ is een recenter overzicht geplaatst van bewijs voor positief en potentieel positief effect van acupunctuur per aandoening/ziekte (zie link onderaan).

Het bewijs voor de werkzaamheid is dus nog zeker geen volledig verhaal. Daarnaast is de afwezigheid van dit bewijs natuurlijk niet hetzelfde als concreet bewijs van ineffectiviteit. Over het algemeen zou er nog meer en betere kwaliteit onderzoek moeten worden gedaan om harde conclusies te kunnen trekken op meerdere toepassingsgebieden.

Wat een interessante realisatie is, is dat ook voor ‘mainstream’ westerse interventies, het bewijs vaak helemaal niet zo solide is, als men eerst dacht of er wordt voorgespiegeld. Om maar een voorbeeld te noemen, het effect van cognitieve gedragstherapie lijkt kleiner dan wat men eerst claimde (Leichsenring et al.). En als je de documentaire ‘First do no pharm’ hebt gezien, lijken sommige westers medische claims voor bepaalde medicatie in ieder geval ook op z’n minst soms wat minder overtuigend dan misschien eerst gedacht.

Dus, wat is nu de conclusie?

Er zijn op dit moment dus zeker wel een heleboel studies die werkzaamheid laten zien van acupunctuur voor verschillende soorten aandoeningen, maar er zijn dus ook nog behoorlijk wat wetenschappelijke hobbels te overwinnen. Het goed ontwerpen van studies voor deze holistische geneeswijze binnen het westerse wetenschapsmodel is lastig.

Al met al hoeft dit natuurlijk geen beperking te zijn om het potentiële individuele effect van acupunctuur te ontdekken door het zelf te ervaren. Het is niet voor niets een filosofie en een geneeswijze gebaseerd op eeuwenlange toepassing en waarneming!

Referenties

van Duijse, J (2024) thesis: Effectiveness of acupuncture in treatment of depression and anxiety – A qualitative literature study

https://acupunctuur.net/wp-content/uploads/2020/01/acupuncture_who_2003.pdf

https://www.evidencebasedacupuncture.org/acupuncture-scientific-evidence/

Leichsenring, F et al. (2022) ‘The efficacy of psychotherapies and pharmacotherapies for mental disorders in adults: an umbrella review and meta-analytic evaluation of recent meta-analyses’, World Psychiatry, 21(1):133-145. doi: 10.1002/wps.20941

Maciocia, G (2015) De grondslagen van de Chinese geneeskunde. 3rd edn. Brussel: Satas n.v.